Trans-akcja

fot. Katka Reszke

Wybrałyśmy się dziś do kina Praha na pokaz przedpremierowy wyprodukowanego dla HBO dokumentu Sławomira Grünberga i Katki Reszke "Trans-akcja". Rzecz jest o Ani Grodzkiej, prezesce fundacji Trans-Fuzja. W zapowiedzi filmu można przeczytać między innymi, że "'Trans-akcja' to opowieść o tym, jaką cenę trzeba zapłacić za bycie sobą". Mogę o tym filmie napisać sporo dobrego, ale akurat mam wrażenie, że tej jednej rzeczy - ceny, którą trzeba zapłacić - tak do końca nie pokazuje. Ania - bohaterka filmu - nie jest tą samą Anią, którą znamy z "Pociągu osobowego" Piotra Pacewicza. Bo jest to Ania szczęśliwa, otoczona gronem przyjaciół, wspierana przez syna, akceptowana przez otoczenie - panie w sklepach z perukami i odzieżowym, stylistkę czy sprzedawców i sprzedawczynie na targu. Są oczywiście zgrzyty, ale niewielkie. Spotkanie z kolegą ze studiów, który bardzo się stara odnaleźć w nowej dla niego sytuacji, ale też widać, że jest nią mocno speszony (od siebie mogę dodać, że się odnalazł, bo był na pokazie i wspierał Anię). Moment, w którym Ania jedzie na grilla urządzonego przez młodszego syna dla jego przyjaciół i występuje tam jako mężczyzna - wprawdzie z tipsami, ale też w spodniach - bo nie wszyscy zaproszeni goście o niej wiedzą i nie chce ich stawiać w niewygodnej sytuacji. Oraz scena w sądzie, dla mnie najbardziej poruszająca, kiedy to zapada decyzja o tym, że Ania może zmienić dokumenty i według prawa być kobietą. Najbardziej poruszająca, bo, choć widzimy, że przed sądem stoi kobieta, to jednak sędzina cały czas mówi do niej w rodzaju męskim. I dlatego, że, choć wszystko dobrze się kończy, pokazuje bezduszność machiny urzędniczej - że nie wystarczy czuć się kobietą, wyglądać jak kobieta, dokonać operacji zmiany płci (czyli - mądra myśl z filmu - nie tylko zmian operacyjnych, ale przede wszystkim zmian w całym swoim życiu, stania się kobietą w sensie społecznym) - trzeba jeszcze przejść niezbyt przyjemną procedurę potwierdzania tegoż. I nagle tą najważniejszą osobą, która ma stwierdzić, kim jesteś, staje się urzędnik.

Ale mimo wszystko nadal uważam, że "Trans-akcja" jest obrazem dość sielankowym. Jasne, że z tego wszystkiego, co widzimy, można wywnioskować, że cała ta operacja dzieje się dla Ani bardzo późno. Że przeżyła bardzo wiele lat, będąc kimś, kim nie chciała być. Że gdzieś tam musi być była żona, której w filmie nie oglądamy. Że jest ogromny kawał jej życia - choćby zawodowego - które nagle przestało być jej życiem. Znajomi, przyjaciele, którzy już nie są znajomymi, przyjaciółmi. Ale tego nie zobaczymy ani nie usłyszymy. Rozumiem koncepcję twórców filmu, że pokazujemy historię Ani poprzez relacje z innymi ludźmi, spotkania z nimi, działanie. Mimo wszystko jednak mam wrażenie, że jej historię przedstawili w sposób mocno niepełny. Że to tylko pewien etap zmiany, w sumie bardzo szczęśliwy, bo pozwalający jej w końcu w pełni stać się tą, którą od zawsze była. Ale bez tej ceny, którą przyszło jej zapłacić, ceny utraty pracy (jako mężczyzna była producentem filmowym), kontaktów, znajomych, życia zawodowego, które przecież było dla niej bardzo ważne. Jasne, że to nie zawód, który wykonujemy, stanowi o tym, kim jesteśmy, ale z drugiej strony przerażające jest to, że można być świetnym fachowcem i nagle przestać nim być. Tak jakby nasze kwalifikacje, doświadczenie, wnętrze nagle po prostu zniknęły. Koszmar. Pytanie tylko, czy widz HBO, który dzięki temu filmowi zobaczy Anię po raz pierwszy w życiu, wyciągnie z tej historii również to. Że choć wiele się zmieniło, to nadal jest to ta sama osoba i nic nie usprawiedliwia traktowania jej i innych osób, które przechodzą to samo, w sposób odmienny. I że to odmienne traktowanie przydarza się nader często.

Niezależnie od tego, że można było pokazać więcej, Ania Grodzka, która jest nie tylko główną bohaterką, ale również współpomysłodawczynią "Trans-akcji", zrobiła tym filmem wielką rzecz. Nie pierwszy raz w życiu zresztą, bo jej walka o siebie oraz upublicznienie tej walki na pewno już niejednej osobie pomogły i jeszcze pomogą. A to jest w sumie chyba w tym wszystkim najważniejsze.