Między autohomofobią a krytyką poglądów

Na początek dwa cytaty:

"Zinternalizowana homofobia" to wytrych służący do... zamykania ust osobom, które mają inne zdanie. (forumowicz Homiki.pl)

Termin "uwewnętrzniona homofobia" uważam za niepoważny i pusty. Jak dla mnie służy on tylko i włącznie do zamykania ust tym, co nie płyną z prądem. (Magda pod moim postem Prasówka)

Zanim przejdę do rzeczy, coś oczywistego (przynajmniej dla mnie): homofobia zinterioryzowana istnieje. A konkretnie istnieje zaburzenie określane również mianem homoseksualizmu egodystonicznego, objawiające się stanami depresyjnymi i niskim poziomem zadowolenia ze swojej orientacji psychoseksualnej, niechęcią do siebie i innych osób nieheteroseksualnych, ukrywaniem i tłumieniem swojej homoseksualności. Zdaję sobie jednak sprawę, że nie o to zaburzenie autorowi i autorce powyższych cytatów chodzi, a o zespół zachowań i poglądów bynajmniej niewynikających z nienawiści do samych siebie. Tak że tyle psychologii, czas na dywagacje wokół innych, mniej oczywistych znaczeń spornego sformułowania.

Pamiętam, jak kilka lat temu wspólnie z wrocławską redakcją Homików przygotowałam żartobliwy quiz "Czy jesteś homofobem?" (uwewnętrznionym rzecz jasna). Był mocno nieprecyzyjny, wzbudził trochę kontrowersji (na Homikach i na forum Kobiety Kobietom), ale też, paradoksalnie, zmusił kilka osób do zastanowienia się nad tym, na ile uwewnętrzniają stereotypy na temat osób nieheteroseksualnych. I na ile niechęć do niektórych zachowań wynika u nich z tego, że przypisuje się je LGBTQetcetera, a na ile z tego, że w ogóle im nie odpowiadają, niezależnie od płci czy tożsamości obiektu niechęci. W tym ostatnim zdaniu zawiera się według mnie podstawowa różnica między homofobią uwewnętrznioną a wynikającym ze światopoglądu brakiem akceptacji dla pewnych postaw czy zachowań. Do tego trzeba jeszcze dodać skłonność do stereotypizowania, przypisywania określonych postaw grupom, nie jednostkom (np. słynne "jestem spoza środowiska, bo środowisko to...") i przepis na autohomofoba/autohomofobkę mniej więcej gotowy.

Mniej więcej, bo szukając przykładów na to, gdzie przebiega granica między krytyką pewnych postaw a autohomofobią, natrafiłam na kilka wypowiedzi spod znaku "nam wolno mniej, bo nie jesteśmy hetero" ("sprawa blokady i Biedronia zaszkodzi całemu środowisku", "aby dostać akceptację, muszę przekonać innych, że nie krzywdzę"). I z takimi stwierdzeniami, muszę przyznać, mam kłopot. Bo z jednej strony to jest stereotypizowanie (postrzeganie osób niehetero jako grupy, a nie jako odrębnych jednostek) oraz dążenie do samoograniczania li i jedynie ze względu na swoją orientację psychoseksualną. Z drugiej, jestem w stanie zrozumieć, że ktoś wyznaje zasadę pracy u podstaw na tyle mocno, że wszelkie mocniejsze wystąpienia (dość skrajny przykład to plakat Pomady) budzą w nim obawy jako potencjalnie szkodzące sprawie. I szczerze mówiąc, trudno jest mi podejrzewać takie osoby o zinternalizowaną homofobię - to może też być kwestia wiary w taką a nie inną strategię działania. Ale... No właśnie, "ale" być musi. Bo samoograniczanie to jedno, gorzej z ograniczaniem innych. Nawet w słusznej sprawie. Ograniczaniem, a nie krytykowaniem, bo to dwie różne rzeczy. Czyli że może mi się nie podobać, że Jacek Poniedziałek opowiada o swoich seksprzygodach z księdzem, ale z drugiej strony nie mogę zażądać, by przestał o nich opowiadać i zaczął udawać słodkiego chłopczyka, którym nie jest. Do tego dochodzi jeszcze jeden aspekt - emocjonalny odbiór tego typu opowieści, bo potrafię sobie wyobrazić, że dla niewyoutowanego geja, który właśnie szykuje się do powiedzenie o sobie swoim rodzicom, wyznania Poniedziałka mogą być ciosem. No bo co będzie, jeżeli jego rodzice pomyślą, że on też taki jest (nawet jeśli rzeczywiście jest)?

Pytanie brzmi, czy ci, którzy robią coś publicznie, mają obowiązek myślenia o tych wszystkich reakcjach niepublicznych osób LGBTQetcetera, które może owo robienie czegoś wywołać. Dla mnie akurat odpowiedź jest jasna - nie. Bo publicznie nie znaczy "w imieniu wszystkich". Bo każdy jest przede wszystkim jednostką i jako jednostka ma prawo do wyrażania siebie w taki sposób, jaki mu/jej najbardziej odpowiada. Bo to nie jego/jej orientacja psychoseksualna jest problemem, a homofobia społeczeństwa, które robi z niej problem. I które w jednostkach widzi reprezentantów i reprezentantki ogółu. Oczywiście są osoby publiczne, które kogoś tam poza sobą reprezentują (na przykład swoje organizacje), ale nie o nich w tej chwili mowa.

Jest jeszcze jedna postawa, która często jest uznawana za przejaw autohomofobii. To egocentryzm: ja nie odczuwam dyskryminacji i nie mam potrzeby posiadania równych praw (bo i tak sobie radzę), więc nie zamierzam się przejmować problemami innych i wspierać ich dążeń. Ostatnio wdałam się w dość długą dyskusję z przyjaciółką, która ową postawę prezentuje. Na pytanie, co by było, gdyby jej dziewczyna trafiła nieprzytomna do szpitala, odpowiedziała, że jakoś by się do niej dostała. Podatek spadkowy? No trudno, stać ją na to. A ci, których nie stać? No, niech walczą. I w sumie w porządku. Nie w porządku byłoby dopiero wtedy, gdyby nie widziała problemu i nie rozumiała, o co toczy się gra (znam i takie przypadki).

No dobrze, więc co z tą homofobią zinterioryzowaną? Czy stała się słowem-kluczem do zamykania ust oponentom i oponentkom? Czy, podobnie jak słowo queer, nabrała tylu znaczeń, że szary użytkownik tego słowa nie bardzo już wie, czego dotyczy? Niekoniecznie. Wydaje mi się, że opór wobec tego pojęcia (obok niezrozumienia jego istoty) wynika też z tego, że może być ono użyte (i jest używane) w sposób wykluczający. Bo w końcu są osoby, dla których na przykład promiskuityzm jest czymś z automatu złym, tak że z miejsca oceniają ludzi żyjących w wolnych związkach negatywnie. Jeżeli mają przy tym świadomość, że takie związki nie dotyczą wyłącznie osób nieheteroseksualnych i nie formułują sądów w rodzaju "geje są z natury rozwiąźli" tudzież "rozwiąźli geje szkodzą środowisku", to trudno mówić o autohomofobii. Ot, po prostu ktoś ma takie poglądy, a nie inne i ma do tego pełne prawo. Inny przykład - parady. Ktoś może ich nie lubić, bo uważa, że nie spełniają swojego zadania, nie pomagają walczyć z homofobią. Można się z tym poglądem spierać, ale nic autohomofobicznego w nim nie ma. Kiedy to coś się pojawi? Na przykład wtedy, gdy ktoś nie lubi, bo "jest przeciwny obnoszeniu się ze swoją seksualnością". Czyli uważa, że nam wolno mniej. Że za rękę to chłopak z dziewczyną mogą iść, ale dwie dziewczyny to już nie, bo się obnoszą.

Gdzie więc leży granica? Wydaje mi się, że tam, gdzie owi rozwiąźli, z piórkami w tyłkach, owe bardziej odstające od "normy" mają ukrywać swoje istnienie, bo "szkodzą" (mi osobiście i całemu środowisku w ogóle). Kiedy mamy czegoś nie robić nie dlatego, że to bez sensu, ale dlatego, że "nam wolno mniej".