Jak nie zachwyca, skoro zachwyca

Jeszcze do wczoraj uważałam, że mimo iż Jeanette Winterson odżegnuje się od odczytywania jej literatury przez pryzmat jej tożsamości seksualnej, to fakt, że czasami tak się dzieje, ma jedną dobrą stronę - lesbijki sięgające po jej powieści właśnie z powodu przyczepionej jej łatki "lesbijskiej pisarki" mają przynajmniej okazję poobcować z naprawdę dobrą literaturą. Co się stało wczoraj? Ano znalazłam na portalu Homoseksualizm.org.pl recenzję powieści Sary Waters "Muskając aksamit", której autorka pod koniec swojej rozprawki pisze tak:

To nie jest wielka literatura, ale literatura niewątpliwie dobra; jakościowo przelicytowała Waters samą siebie późniejszą o kilka lat "Złodziejką", więc "Muskając aksamit" nie skończyło jako pojedynczy przebłysk pisarskiego talentu. I dobrze; genderowe zawirowania w historycznym kostiumie lubi Jeanette Winterson (autorka "Namiętności" i "Nie tylko pomarańcze...", mająca znacznie większe literacko-formalne ambicje, ale i znacznie mniej wyczucia – choć, by oddać sprawiedliwość, wymieniłam dwie najlepsze ze znanych mi jej książek), ale dobrej prozy (około) lesbijskiej wciąż jest za mało. (linka tym razem nie podaję, jak ktoś chce, sam sobie znajdzie)

Odpuszczę sobie ocenianie całego tekstu, choć określenie "Muskając aksamit" mianem powieści tradycyjnej, czy też skwitowanie wartości poznawczych debiutu Waters zdaniem Trudno mi określić, jaką "Muskając aksamit" ma wartość poznawczą, ale zakładam, że mimo wszystko sporą wołają o pomstę do nieba. Fragmentu o Winterson jednak bez komentarza zostawić nie mogę, choć zwyczaju komentowania cudzych tekstów (nawet tych, które uważam za niedobre) nie mam, bo nie uważam się za szczególny autorytet w dziedzinie tego, jak pisać należy. Na początek zastrzeżenie - nie uważam, że każdy powinien Winterson lubić i cenić (nawet mnie cieszy, że tak nie jest - domyślcie się, dlaczego), tak samo jak nie ma obowiązku lubienia i cenienia dorobku jakiejkolwiek pisarki czy jakiegokolwiek pisarza. Jednak między "nie podoba mi się" a lekceważeniem czyjejś twórczości (szczególnie jak się jej nie zna!) przepaść jest ogromna. Przykładowo - nie lubię Prousta, ale nie odbieram mu tytułu genialnego pisarza. Mam też czasem kłopoty z wciągnięciem się w styl Eco, ale nie uważam, że to kwestia jego braku wyczucia, bo zrobiłabym z siebie koncertową kretynkę.

Winterson jest uznawana za jedną z najważniejszych pisarek brytyjskich średniego pokolenia. Otrzymała wiele prestiżowych wyróżnień, jak Order Imperium Brytyjskiego, a sztuka na podstawie jej powieści "Wolność na jedną noc" grana była m.in. na deskach Królewskiego Teatru Narodowego - nieźle więc trafia do mainstreamu, jak na autorkę bez wyczucia. Ma na koncie kilkanaście książek - powieści, zbiorów esejów, a nawet opowieści dla dzieci - regularnie pisze też do kilkunastu brytyjskich czasopism, w tym "Timesa" i "Guardiana". To bardzo skromne dane, więcej można znaleźć na setkach stron internetowych poświęconych jej twórczości, w tym na oficjalnej - www.jeanettewinterson.com. Ale też dane, które nawet tak okrojone świadczą o dwóch rzeczach - po pierwsze, że Winterson nie tworzy tzw. literatury lesbijskiej, co zdaje się jej przypisywać autorka recenzji (od razu wyjaśniam, że o ile w ogóle nie uznaję kategoryzowania literatury, o tyle jej etykietowanie, z powodów politycznych, jednak czasami tak - pisałam o tym w jednym z moich wstępniaków do "Repliki". Przez "literaturę lesbijską" rozumiem książki, które jako odbiorców zakładają głównie lesbijki, których autorki i autorzy celowo kierują swój przekaz widza niemaistreamowego, a nie do każdego, komu mogłaby się ich twórczość spodobać). Po drugie, mimo iż jej książki bywają trudne (choć chyba nie z racji formy, ale raczej erudycji pisarki), znajdują swoich odbiorców nie tylko wśród tzw. wyrobionych literacko czytelników (kimkolwiek są), ale też wśród zwykłych odbiorców głównego nurtu. I rzeczywiście można ją swobodnie czytać, nie rozumiejąc historyczno-literackich aluzji (ja znajduję większość dopiero dzięki samej Winterson, która tłumaczy w wywiadach czy esejach poszczególne wątki swoich powieści - bardzo miły zwyczaj), a ci, którzy je wyłapują, mają dodatkową, intertekstualną dla odmiany, przyjemność. Tak czy siak bardzo szerokie i różnorodne grono czytelniczek i czytelników Winterson (tak jak i liczba prac naukowych jej poświęconych) to chyba najlepszy dowód na jej nietuzinkowość.

Specjalnie dla autorki tekstu, który mnie wkurzył, przytoczę dwie wypowiedzi pisarki. Pierwsza pochodzi ze wstępu do wydania "Nie tylko pomarańcze" z 1991 roku:

W tych odległych czasach (...) wyraziłam pewne życzenie. Zgodnie z tradycją powinny to być trzy życzenia, ale też nie uratowałam nikogo z wyjątkiem siebie samej. "Chcę"... sławy, pieniędzy, sukcesu? Nie. Chcę wiedzieć, kiedy przestać.

Druga jest nowsza - z 2005 roku, ze spotkania autorskiego w Warszawie:

Od kilku lat nie czytam wypowiedzi krytyków o swoich książkach, nic bowiem nie można zmienić, gdy coś jest już napisane. Artysta musi wierzyć, że jego praca ma wartość, jeśli nie wierzy, nie powinien tego oferować innym.

A tu - już specjalnie dla mnie - Winterson opowiadająca o swojej twórczości. Chciałabym jeszcze kiedyś zobaczyć ją na żywo (raz - w 2005 roku - miałam tę niemal ekstatyczną przyjemność):